در یک جامعه غیردموکراتیک شهردار یا شورای مسوول اداره شهر توسط حاکم یا دستگاه اجرایی تحت نظارت او نصب و عزل می شوند، اما در حال حاضر در بیشتر کشورها انتخاب مدیر یا مدیران شهری توسط اهالی همان شهر انجام می شود. گاهی شهردار توسط رای مستقیم مردم انتخاب می شود و گاهی اعضای شورای شهر منتخب مردم؛ یک نفر را از میان خود یا افراد شایسته خارج از این شورا برای تصدی سمت شهردار انتخاب می کنند. در بعضی موارد شورای شهر علاوه بر انتخاب شهردار، قوانین شهری را به تصویب می رساند و قدرت اجرایی در شهر را به طور مستقیم در دست دارد.

به علاوه بودجه شهر نیز تحت نظارت مستقیم این شورا است. این شیوه اداره شهری که سعی شده در ایران نیز پس از تاسیس نهاد شورای شهر به کار گرفته شود، بر پایه نظریه های سیاسی بنا شده که بر عدم تمرکز قدرت در دست یک فرد یا حزب با هدف کاهش تمرکز و در نتیجه کاهش فساد سیاسی، اقتصادی و رانت خواری تاکید می کند اما در بعضی کشورها نیز شهردار منتخب توسط مردم یا اعضای شورای شهر در واقع مهمترین مهره قدرت سیاسی در شهر یا منطقه مورد نظر است و می تواند مسوولان شهری را بدون نیاز به تایید شورای شهر عزل یا نصب کند. چنین شهرداری بودجه شهری را نیز با تصمیم خود صرف می کند.

شهردار انگلیسی

کشور انگلستان یکی از الگوهای سیستم اداره سیاسی دموکراتیک در دوران معاصر است. سیستمی که خود مولود اصلاحات متعدد و سازماندهی سیاسی چندباره در طول قرن های متمادی بوده است. در واقع سمت شهردار فعلی در بریتانیا از تغییرات به وجود آمده در نحوه انتخاب و اختیارات سمت مباشر (نوعی کدخدا یا کلانتر) در دوران فئودالیسم در این کشور بنیاد گذاشته شده است. عنوان حاکم شهر لندن (The chief magistrate of London) در قرن نهم میلادی و با حمایت جرج پادشاه بریتانیا جایگزین سمت پیشین مدیریتی این شهر (Portreeve) شد.

این شخص با رای اهالی لندن انتخاب می شد اما سال ها طول کشید تا الگوی انتخاب شهردار در شهر لندن به سایر شهر های بریتانیا نیز تسری یابد. در واقع قانون ملی انتخاب شهردارها توسط مردم در سر تا سر بریتانیا در سال ۱۸۸۲ به تصویب رسید.نهاد شهرداری در دوره ملکه ویکتوریا در بریتانیا از قدرت فراوانی برخوردار بود اما سلطه این نهاد بر فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و رفاهی شهرها به تدریج رو به کاهش گذاشت. در بسیاری از شهرها ملی شدن خدمات ارائه شده به منازل مانند الکتریسیته و گاز باعث کاهش نفوذ شهرداری ها در این عرصه ها شد.

البته در حال حاضر هنوز هم استثناهایی در این موارد وجود دارد. مثلاً شهرداری «کینگستون آپان هال» هنوز توسط یک شرکت مخابراتی اختصاصی با نام (Kingston Communications) به اهالی این منطقه خدمات ارائه می دهد.به علاوه خصوصی سازی نیز باعث شد تا حوزه فعالیت عملی شهرداری ها در بریتانیا باز هم کاهش یابد.

در چنین پروژه یی شرکت ها و سازمان های دولتی و وابسته به شهرداری به فروش رسید و به تبع آن پرسنل و کارشناسان این سازمان ها به شرکت های جدید خصوصی وارد شدند. شهرداری ها نیز به جای انجام مستقیم کارها در مسائلی چون جمع آوری زباله، نگهداری از خیابان ها و سایر امور با این پیمانکاران غیردولتی تازه وارد قرارداد امضا کردند.

همچنین در بریتانیا پلیس و آتش نشانی تحت هدایت مستقیم شهرداری ها نیستند حتی اگر این نیروها دقیقاً با هویت محلی مکان خدمت خود، مثلاً حوزه لندن بزرگ شناسایی شوند. البته بخشی از بودجه مورد نیاز این نیروها از مالیات محلی تامین می شود اما اداره آنها توسط رده بندی سازمانی این نیروها و فراتر از تقسیمات کشوری انجام می شود .

سعید مؤیدی نیا – روزنامه اعتماد